لزوم پرستاری
امام صادق علیه‌السلام:
«المؤمن فی تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم کمثل الجسد اذا اشتکی تداعی له سائره بالسهر و الحمی» (1)
مؤمنان در احسان و نیکی به یکدیگر و مهرورزیدن و مهربانی به هم، مانند پیکری‌هستند که هرگاه عضوی از آن به دردآید،اعضای دیگر نیز به بی‌‌خوابی و تب با اوهمدردی می‌‌کنند. از مصادیق بارز پرستاری کمک و نگهداری‌افرادی میباشند که دارای ناتوانی جسمی هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن، پیامبراسلام صلی الله علیه و آله برای افرادی که این امر به‌عهده آنان میباشد، پاداش ویژهای یادآوری شدهاند در جامعه اسلامی، افراد نسبت‌به یکدیگر نباید و نمی‌‌توانند بی‌‌تفاوت باشند، و پایه و اساس زندگی بر محبت و رسیدگی به یکدیگر میباشد، به خصوص نسبت به سالمندان یا بیماران این تعهد و احسان باید صورت پذیرد.
پرستاری از دیدگاه ائمه علیهم السلام
در موقعیت‌‌های متفاوت پیامبر و ائمه گرامی‌‌علیهم السلام رهنمودهای فراوانی در این امر ارائه فرموده‌‌اند. از جمله سخنانی که پیامبرصلی الله علیه وآله در آخرین روزهای عمر بابرکت‌شان در مسجد مدینه فرمودند: چنین‌است: «من قام علی مریض یوما و لیلة بعثه الله مع ابراهیم الخلیل علیه‌السلام فجاز علی الصراط کالبرق اللامع و من سعی لمریض فی حاجة فقضاها خرج من ذنوبه کیوم ولدته امه» (2) کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل علیه‌السلام محشور می‌‌کند، پس هم‌چون درخشش برقی از صراط عبور می‌‌کند وکسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک میگردد.
این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول گرامی صلی الله علیه وآله بر پرستاری بوده و تاکید ایشان را بر همیاری در جامعه نشان می‌‌دهد.
امام صادق علیه‌السلام عن رسول الله صلی الله علیه وآله: «مَن سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها أو لَم یَقضِها خَرَجَ مِنْ ذُنوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ...» (3)
کسی که برای برآوردن نیاز بیماری تلاش کند، خواه نیاز او برآورده شود یا نه همانندروزی که از مادر متولد شده است از گناهان پاک میگردد.
علاوه بر اهمیت موضوع تاکید بر عمل انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست و عمل است‌حال خواه منجر به نتیجه دلخواه گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به بهبودی نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ در این امر به پرستاری تشویق می‌‌فرمایند.
پرستاری بزرگان
یوسف علیه‌السلام
یکی از پیامبران که نسبت پرستاری به اوداده شده حضرت یوسف علیه‌السلام میباشد، علامه‌مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده‌اند: (4)
امام صادق علیه‌السلام: یکی از عواملی که موجب شد حضرت یوسف علیه‌السلام را فردی نیکوکار بدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستاری از آنان اهتمام می‌‌روزید و از آنان مراقبت می‌نمود.
با استناد به این حدیث می‌توان بر ارزش وتکریم پرستاری پی‌‌برد. امام صادق علیه‌السلام یکی از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف علیه‌السلام را در مراقبت از بیماران ذکر نموده است.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم
حضرت علی علیه‌السلام، گوشه‌ای از پرستاری پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله را در شبی که وجود مبارک‌ایشان مبتلا به تب بوده یادآوری می‌نمایند. (5)
علی علیه‌السلام: شبی تب وجودم را فرا گرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول خدا صلی الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‌من و نماز تقسیم میکرد. پس از نماز نزد من می‌‌آمد و جویای حال من می‌شد و با نگاه کردن به من از وضعیت بیماری‌‌ام اطلاع می‌‌یافت و شیوه پیامبر صلی الله علیه وآله تا طلوع صبح این‌چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا!علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری‌‌اش تا صبح نخوابیدم.
علی علیه‌السلام
امام حسین علیه‌السلام: چون فاطمه زهراعلیهاالسلام دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه وآله بیمار شد به علی علیه‌السلام سفارش نمود، بیماری او را پنهان کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری از فاطمه علیهاالسلام شد و اسماء ایشان را یاری میکرد. (6)
فاطمه علیهاالسلام
در جنگ احد دندان پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله شکست و کلاه خود برسر ایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه علیهاالسلام خون جراحت‌پیامبر را می‌شست و علی علیه‌السلام با سپرآب‌می‌آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمی‌آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن‌را روی زخم گذارد تا خون بند آید.
... گروهی از زنان از جمله فاطمه علیهاالسلام و بعضی از زنان پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل میکردند و به مجروحان جنگ آب می‌دادند و آن‌ها را مداوا میکردند. (7)
مریم علیهاالسلام
درد و ناراحتی در فاطمه آغاز میشود و او بیمار میگردد، آنگاه خداوند، حضرت مریم را برای پرستاری از حضرتش فرو می‌‌فرستد ومریم از ایشان پرستاری می‌‌کند و با فاطمه دربیماری‌‌اش انس می‌‌گیرد. (8)
زینب‌علیهاالسلام
علی بن الحسین علیه‌السلام: شبی که فردای آن پدرم به شهادت رسید، من نشسته بودم و عمه‌‌ام زینب در نزد من بود و از من به گونه‌‌ای نیکو پرستاری میکرد. (9)
رفیده
یکی از اصحاب پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله به‌نام سعد بن معاذ جراحت سختی در جنگ خندق برداشته بود، به دستور پیامبر صلی الله علیه وآله در مسجد، در خیمه زنی به نام رفیده، سعد را قرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان جنگ را مداوا میکرد و به پرستاری و مراقبت از آنان می‌‌پرداخت. (10)
نسیبه
یکی از پرستاران فداکار و نمونه زمان رسول اکرم صلی الله علیه وآله بود. با این که زخمهای زیادی از جنگ احد در بدن داشت، هنگامی که پیامبرصلی الله علیه و آله فرمان حرکت به سوی دشمن را داد، با بستن زخمهای خود تلاش فراوانی کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولی خونریزی فراوان توان رفتن را از او ربوده بود. (11)
ام سلیمه و ام عطیه
انس بن مالک نقل می‌‌کند: بعد از جنگ احد علی علیه‌السلام را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند، درحالی که شصت و چند زخم و جراحت بر بدن داشت. در این وقت پیامبر صلی الله علیه وآله به ام عطیه و ام سلیمه دستور داد زخمهای حضرت را مداوا کنند و زخمهای ایشان چنان بود که این‌دو گفتند: به خاطر فراوانی زخمها و خونریزی شدید بر جان علی علیه‌السلام بیمناک شدیم. (12)
پرستاری ناتوانان جسمی
از مصادیق بارز پرستاری کمک و نگهداری افرادی میباشند که دارای ناتوانی جسمی هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن، پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله برای افرادی که این امر به عهده آنان میباشد، پاداش ویژهای یادآوری شدهاند:
قال رسول الله صلی الله علیه وآله:
«من اعان، ضعیفا فی بدنه علی امره، اعانه الله علی امره و نصب له فی القیامة‌ملائکة یعینونه علی قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتی لایصیبه من دخانها و علی سمومها و علی‌ع بورالصراط الی الجنة سالما امنا» (13)
هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد، یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می‌‌دهد و در قیامت فرشتگانی را می‌‌گمارد تا او را در پیمودن مسیر هولناک قیامت و عبور ازگودالهای آتش و بر عبور از صراط به سوی‌بهشت‌با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.
تقویت روحی
از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه کامل پرستار به عوامل روانی میباشد، برخوردهای محبت آمیز، صبر و حوصله در شنیدن حرف‌های بیمار، تحمل در شنیدن، ناله‌‌های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن روحیه، به بیمار می‌‌تواند نقش مهمی درپیشرفت به سوی سلامتی وی داشته باشد.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله:
«اذا دخلتم علی المریض، فنفسوا له فی الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب النفس.» (14)
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولی بیمار را دلخوش می‌‌سازد و باعث آرامش وی میگردد.
پرستاری در عاشورا
چرا تولد زینب علیهاالسلام روز پرستار نامیده شده؟ آیا در پرستاری ایشان تفاوتی مشاهده میگردد؟
با نگاهی به عاشورا می‌‌بینیم مجروحان جنگی از خود برجای گذاشته است که قابل درمان نمی‌‌باشند که راهی برای ادامه حیات پیدا کنند، بلکه مجروحانی میباشند به فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به شهادت نایل می‌‌آمدند، ولی زنان در همین‌فرصت محدود در کنار زخمیان می‌ماندند،خون از سر و روی‌شان پاک میکردند، دلداریشان می‌دادند.
در این میانه حضرت زینب علیهاالسلام مسؤولیتی بسیار گران بارتر از دیگر زنان داشت، علاوه بر پرستاری روحی و جسمی از امام سجاد علیه‌السلام که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرار داشتند به امور رسیدگی زنان عزیز از دست‌داده، غارت شده می‌پرداختند، از جانب دیگر سخنان و برخورد کوبنده اش با خصم در جریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به عهده داشته، با بررسی جریانات واقع شده در می‌‌یابیم که پرستار به معنای واقعی در این برهه صورت گرفته است.
علاوه بر کمک به التیام زخمهای جسمی، بر آلام و دردهای روحی ایشان با سرافرازی و قدم‌های استوار مرحم می‌‌نهاد و کاروان را به پیش می‌‌برد، نمونه این گونه پرستاری را نه تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنی که خود برادر، پسران،... را از دست داده مشاهده نگردیده است.
پاداش پرستاری
درتاریخ صدر اسلام دیده میشود که پیامبر صلی الله علیه و آله همواره گروهی از زنان را همراه خود به جنگ‌ها، جهت پرستاری و مداوای مجروحین می‌‌برده است و نمونه های فراوان ی‌دیده شده، که پیامبر صلی الله علیه وآله پاداش‌های مادی به آنان عطا می‌‌فرموده:
در بحار الانوار آمده است: رسول خدا صلی الله علیه وآله: گروهی از زنان را با خود به جنگ می‌‌برد، تا به مداوای مجروحان بپردازند و از انفال به آنان می‌‌بخشید.» (15)
عن الصادق علیه‌السلام عن آبائه قال: «قال رسول الله صلی الله علیه وآله من سعی لمریض فی حاجة، قضاها او لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته امه.» (16)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: کسی که برای رفع نیازهای بیماری تلاش کند خواه آن نیاز برآورده شود یا نشود، همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهان پاک میگردد.
امام خمینی قدس سره و پرستاری
«این شغل پرستاری از شغل‌‌های بسیار شریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف انسانی و شرعی خودش بکند، این یک عبادتی است که در فراز عبادت‌‌های درجه اول‌است.... پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان با یک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این برای انجام یک وظیفه انسانی - الهی باشد از عبادات بسیار، ارزشمند است.» (17)
«... بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضی که از خانه‌‌اش آمده است در بیمارستان، این مریض خودش را مثل این که یک غریب می‌‌داند، اگر چنانچه این پرستارها با او ملایمت، با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از او منفصل میشود و آرامش برایش حاصل میشود و این آرامش روحی در بهبود او کمک می‌‌کند.» (18)
پی نوشت :
1- بحارالانوار، ج 74، ص 274.
2- همان، ج 76، ص 368.
3- همان، ج 81، ص 217.
4- همان، ج 12، ص 230.
5- همان، ج 43، ص 173.
6- همان، ص 211.
7- مغازی، ج 1، ص 249.
8- بحارالانوار، ج 43، ص 173.
9- ارشاد، شیخ مفید، ج 45، ص 1.
10- سیره ابن هشام، ج 2، ص 250.
11- مغازی، ج 1، ص 270.
12- بحارالانوار، ج 41، ص 3.
13- همان، ج 75، ص 21.
14- همان، ج 81، ص 225.
15- همان، ج 16، ص 184.
16- همان، ج 81، ص 217.
17- صحیفه نور، ج 12، ص 81.
18- همان، ص 82.